Samkeppni og hið opinbera

Samkeppni-og-hid-opinbera

Ljóst er að stjórnvöld, bæði ríki og sveitarfélög, geta með aðgerðum sínum eða aðgerðaleysi haft mikil áhrif á samkeppni og samkeppnisskilyrði í landinu. Stjórnvöld bera ríka ábyrgð á því að ryðja úr vegi hvers kyns samkeppnishindrunum sem ný og smærri fyrirtæki kunna að mæta þegar þau hefja störf og reyna að vaxa við hlið stærri keppinauta. Stjórnvöld geta einnig verið þátttakendur á samkeppnismörkuðum og er þá mikilvægt að þau gæti þess í hvívetna að raska ekki samkeppni. Í slíkum tilfellum lúta þau einnig grundvallarreglum samkeppnislaga, s.s. varðandi bann við samráði og misnotkun á markaðsráðandi stöðu.

Meðal hlutverka Samkeppniseftirlitsins er að gæta þess að aðgerðir opinberra aðila takmarki ekki samkeppni og benda stjórnvöldum á leiðir til þess að gera samkeppni virkari og auðvelda aðgang nýrra samkeppnisaðila að markaði líkt og fram kemur í c-lið 1. mgr. 8. gr. samkeppnislaga.

Í þeim tilgangi að framfylgja hlutverki sínu varðandi opinberar samkeppnishömlur hefur Samkeppniseftirlitið eftirfarandi heimildir í samkeppnislögum:
Fjárhagslegur aðskilnaður á grundvelli 14. gr. - Samkeppniseftirlitið getur mælt fyrir um fjárhagslegan aðskilnað þegar um opinbert fyrirtæki eða fyrirtæki sem starfar að einhverju leyti í skjóli opinbers einkaleyfis eða verndar, annars vegar á milli þess hluta rekstrar fyrirtækisins sem nýtur einkaleyfis eða verndar og hins vegar þess hluta rekstrar sem er í frjálsri samkeppni við aðra aðila.
Bindandi ákvarðanir á grundvelli 16. gr. - Samkeppniseftirlitið getur gripið til aðgerða gegn athöfnum opinberra aðila að því marki sem þær kunna að hafa skaðleg áhrif á samkeppni að því tilskildu að sérlög hafi ekki að geyma sérstakar reglur um heimild eða skyldu til slíkra athafna.
Birting álita á grundvelli 18. gr. - Telji Samkeppniseftirlitið að ákvæði laga og stjórnvaldsfyrirmæla stríði gegn markmiði laga þessara og torveldi frjálsa samkeppni í viðskiptum skal eftirlitið vekja athygli ráðherra á því áliti. Slíkt álit skal einnig birta almenningi á fullnægjandi hátt, t.d. með fréttatilkynningu til fjölmiðla eftir að það hefur verið kynnt ráðherra.
Útgáfa álita eða tilmæla á grundvelli c-liðar 1. mgr. 8. gr. - Í þeim tilgangi að gæta þess að aðgerðir opinberra aðila takmarki ekki samkeppni getur eftirlitið beint tilmælum til stjórnvalda og bent þannig á leiðir til þess að gera samkeppni virkari og auðvelda aðgang nýrra samkeppnisaðila að markaði.

Grundvallarreglur samkeppnislaga ná til opinberra aðila

Þá skal hafa í huga að aðrar grundvallarreglur samkeppnislaga ná til opinberra aðila jafnt og annarra aðila að því tilskildu að um sé að ræða atvinnustarfsemi sem fellur undir gildissviðsreglur laganna. Opinberir aðilar sem uppfylla þau skilyrði eru því ekki undanþegnir bannreglum samkeppnislaga um samráð við keppinauta og misnotkun á markaðsráðandi stöðu. Með öðrum orðum gilda sömu samkeppnisreglur um opinber fyrirtæki og einkafyrirtækis svo fremi sem ekki er mælt fyrir um annað í sérlögum.

Brot stjórnvalda geta varðað sektum

Brot á fyrirmælum Samkeppniseftirlitsins sem sett eru á grundvelli 14. gr. samkeppnislaga eða ráðstöfunum, aðgerðum eða bráðabirgðaákvörðunum á grundvelli 16. gr. varða stjórnvaldssektum samkvæmt 37. gr. samkeppnislaga. Sektir geta numið allt að 10% af heildarveltu viðkomandi aðila.

Álit og fyrirmæli sem Samkeppniseftirlitið setur fram á grundvelli c-liðar 1. mgr. 8. gr. og/eða 18. gr. samkeppnislaga fela ekki í sér stjórnvaldsákvörðun. Samkeppniseftirlitinu er hins vegar heimilt að fylgja slíkum álitum eftir með fyrirspurnum til þess sem álitið beindist að og skulu svör við slíkum fyrirspurnum að jafnaði birt á heimasíðu eftirlitsins.

Ritun umsagna um lagafrumvörp

Samkeppniseftirlitið hefur einnig mikilvægu hlutverki að gegna í ritun umsagna um lagafrumvörp. Samkeppniseftirlitinu berast á ári hverju tugir umsagnarbeiðna og metur í hverju tilviki hvort tilefni sé til að senda inn umsögn. Getur eftirlitið þannig með fyrirbyggjandi hætti bent á möguleg samkeppnishamlandi áhrif sem umrætt lagafrumvarp hefur í för með sér. Helstu umsagnir Samkeppniseftirlitsins eru birtar á heimasíðu stofnunarinnar.