Fréttatilkynning - Opinber útboð, samkeppni og samkeppnishindranir
Samkeppniseftirlitið hefur í dag beint því til opinberra aðila að fylgjast markvisst með því að farið sé að samkeppnislögum við framkvæmd útboða. Útbúinn hefur verið sérstakur gátlisti sem auðvelda á útboðsaðilum að koma auga á ólögmætt samráð.- Samkeppniseftirlitið beinir því jafnframt til opinberra aðila að útboðum verði beitt þegar slíkt er hagkvæmt og því verður við komið. Að mati Samkeppniseftirlitsins er þetta mikilvægt til þess að efla samkeppni og bæta nýtingu þeirra fjármuna sem varið er í opinber innkaup á vöru, þjónustu og verklegum framkvæmdum. Sveitarfélög eru sérstaklega hvött til þess að beita útboðum við kaup á vörum og þjónustu.
Þessi tilmæli koma fram í áliti Samkeppniseftirlitsins nr. 4/2009, Opinber útboð, samkeppni og samkeppnishindranir.
Í álitinu kemur fram að opinber útboð geta skilað miklum árangri. Vísað er til norrænna skýrslna um opinber útboð, þar sem m.a. kemur fram að andvirði vöru og þjónustu sem var útboðsskyld á árinu 2006 í Svíþjóð hafi numið um 15-18% af vergri landsframleiðslu í landinu það ár. Ljóst er að mati Samkeppniseftirlitsins að þótt ekki liggi fyrir nákvæmar tölur um umfang opinberra útboða eða útboðsskyldra innkaupa hérlendis er um verulegar fjárhæðir að ræða. Því mikilvægt að gæta þess að farið sé að samkeppnislögum og útboð viðhöfð til að nýta krafta samkeppninnar þegar útboðum verður við komið og þau eru hagkvæm.
Þá er vísað til þess í álitinu að dæmi eru um að fyrirtæki hafi reynt að hafa áhrif á útboð með ólögmætum hætti. Í álitinu eru rakin nokkur hérlend dæmi um þetta sem varða einkum olíumarkað, en einnig sjóflutninga o.fl. Með slíkum samkeppnishindrunum hafa viðkomandi fyrirtæki gert að engu væntingar þeirra sem að útboðunum hafa staðið um lægra verð, meiri gæði og aukna nýsköpun. Alþjóðlegar rannsóknir sýna að verð getur hækkað um 10-30% og í ákveðnum tilvikum um allt að 50% þegar keppinautar stunda ólögmætt samráð. Því er mjög mikilvægt er að stemma stigu við ólögmætu samráði og öðrum samkeppnishömlum í útboðum.
Bakgrunnsupplýsingar
Í skýrslu Samkeppniseftirlitsins nr. 2/2008, Öflug uppbygging – opnun markaða og efling atvinnustarfsemi, sem kom út í nóvember 2008, var m.a. vikið að mikilvægi opinberra útboða í einstökum köflum. Þar kemur m.a. fram að útboð af hálfu opinberra aðila séu almennt til þess fallin að efla samkeppni, auðvelda aðgang nýrra aðila að markaðnum og efla nýsköpun. Í sameiginlegri skýrslu norrænu samkeppniseftirlitanna sem kom út í september 2009, Competition Policy and Financial Crises – Lessons Learned and the Way Forward kom skýrt fram að með opinberum útboðum mætti ná fram mikilvægum efnahagslegum hvata.
Í kjölfar þess að framangreind skýrsla kom út var fjármálaráðherra greint frá því að Samkeppniseftirlitið hefði hug á að gefa út álit vegna opinberra útboða. Jafnframt var sent bréf sama efnis til Ríkiskaupa og Framkvæmdasýslu ríkisins, en þessar stofnanir hafa almennt með útboð að gera. Þá hefur Samkeppniseftirlitið rætt við ýmsa aðila og aflað gagna af þessu tilefni og hefur Samkeppniseftirlitið haft hliðsjón af þessum gögnum og sjónarmiðum í áliti þessu.
Samkvæmt samkeppnislögum er Samkeppniseftirlitinu ætlað það hlutverk að gæta þess að aðgerðir opinberra aðila takmarki ekki samkeppni og benda stjórnvöldum á leiðir til þess að gera samkeppni virkari og auðvelda aðgang nýrra samkeppnisaðila á markaði. Þetta gerir Samkeppniseftirlitið m.a. með því að beina opinberum álitum til stjórnvalda.
Sjá nánar álit nr. 4/2009.