Alvarleg brot Lyfja og heilsu hf., á samkeppnislögum
Í ákvörðun Samkeppniseftirlitsins sem birt er í dag nr. 4/2010 er komist að þeirri niðurstöðu að Lyf og heilsa hf. (L&h) hafi misnotað markaðsráðandi stöðu sína með aðgerðum sem höfðu það markmið að hindra að nýr keppinautur í lyfsölu á Akranesi næði fótfestu á markaðnum. Aðgerðirnar voru til þess fallnar að senda skýr skilaboð til annarra aðila um að ekki myndi borga sig að reyna að keppa við L&h. Telur Samkeppniseftirlitið að brotin hafi verið alvarleg og leggur sekt á L&h að fjárhæð 130 milljónir kr.
Aðdragandi málsins er að sumarið 2007 hóf nýtt apótek á Akranesi, Apótek Vesturlands (AV), samkeppni við apótek í eigu L&h sem var fyrir á staðnum. Í kjölfarið barst Samkeppniseftirlitinu ábending um að L&h hefðu gripið til aðgerða til að hindra að AV næði að hasla sér völl á Akranesi. Samkeppniseftirlitið ákvað að taka málið til rannsóknar og framkvæmdi húsleit hjá L&h þann 17. september 2007. Rannsókn málsins hefur verið umfangsmikil og lauk gagnaöflun í nóvember 2009.
1. Markaðsráðandi staða
L&h hafa við meðferð málsins hafnað því alfarið að fyrirtækið væri markaðsráðandi. Þurfti Samkeppniseftirlitið því að taka þetta atriði til skoðunar, skilgreina samkeppnismarkaði málsins og meta stöðu fyrirtækja á honum. Hefur ákvörðunin að geyma ítarlega greiningu á markaði fyrir smásölu lyfja, bæði á höfuðborgarsvæðinu og á Akranesi.
Á árinu 2006 ógilti Samkeppniseftirlitið samruna systurfélags L&h (DAC ehf.) við Lyfjaver, sem er keppinautur L&h. Í því máli var lagt til grundvallar að L&h og Lyfja væru í sameiginlega markaðsráðandi stöðu á höfuðborgarsvæðinu og að samruninn hefði styrkt hina sameiginlegu markaðsráðandi stöðu. Áfrýjunarnefnd samkeppnismála staðfesti ákvörðunina. Í sameiginlegri markaðsráðandi stöðu felst í aðalatriðum að mögulegt er fyrir viðkomandi fyrirtæki að samhæfa hegðun sína á markaðnum án þess að þurfa að taka tillit til keppinauta eða neytenda. Eru fyrirtækin þannig í stöðu til þess að takmarka samkeppni og hækka verð. Í ljósi mótmæla L&h þurfti í þessu máli að rannsaka hvort þessi staða væri enn fyrir hendi.
Gögn sem aflað var í húsleitinni hjá L&h staðfesta þetta. Þannig er upplýst að það hafi verið skýr stefna L&h að keppa ekki í verði við Lyfju hvorki á lausasölulyfjum né lyfseðilsskyldum lyfjum. Einn yfirmanna L&h orðaði þetta svo í tölvupósti: „Varðandi verðin í apótekunum almennt þá er L&h ekki í verðsamkeppni við samkeppnisaðilana.“. Sýna gögn að ákvörðun um verð lyfja var stillt þannig af að það væri hærra en verð sömu lyfja hjá Lyfju. Er þetta skýr staðfesting á tilvist sameiginlegrar markaðsráðandi stöðu og skorti á samkeppni milli stóru lyfjakeðjanna.
L&h eru einnig talin vera í markaðsráðandi stöðu á Akranesi. Var í því sambandi m.a. horft til fjárhagslegra yfirburða gagnvart hinum nýja keppinauti og styrkrar stöðu á tengdum mörkuðum, þá sérstaklega höfuðborgarsvæðinu.
2. Brotin
Gögn málsins sýna að L&h urðu þess áskynja í lok ársins 2006 að fyrirhugað væri að opna nýtt apótek á Akranesi en L&h ráku á þessum tíma eina apótekið þar. Ljóst er að L&h höfðu skýran ásetning til þess að koma í veg fyrir þessa nýju samkeppni m.a. með eftirfarandi aðgerðum:
- Fyrirsvarsmenn L&h höfðu samband við lyfjafræðinginn sem vann að stofnun AV og reyndu að fá hann til að hætta við opnun apóteks á Akranesi og gerast þess í stað starfsmaður L&h. Lyfjafræðingurinn hafnaði þessu tilboði.
- Innan L&h var rætt um að vera fyrri til og opna annað apótek á Akranesi (lágvöruverðsapótek). Var sagt að þetta myndi „girða alveg fyrir aðra samkeppni hér“.
- L&h beittu sér gagnvart Högum, eiganda Bónuss sem er í sama húsnæði og AV hafði tryggt sér sölupláss, í því skyni að hindra innkomu hins nýja keppinautar.
- Í samskiptum við heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið beittu L&h sér gegn því að AV fengi lyfsöluleyfi.
Þessar aðgerðir dugðu ekki til að koma í veg fyrir að AV hæfi starfsemi og gripu L&h þá til markaðslegra aðgerða gegn keppinautnum. Fólust þær annars vegar í stofnun svonefnds vildarklúbbs sem var ætlað að tryggja að mikilvægir viðskiptavinir myndu ekki hefja viðskipti við AV. Hins vegar fólust aðgerðirnar í því sem L&h nefndu „baráttuafslætti“. Um var að ræða verulega afslætti á mikilvægum lyfjum og voru þeir aðeins í boði á Akranesi. Umfang þessara afslátta var ákveðið með hliðsjón af fjárhagsstöðu AV sem L&h töldu veikburða keppinaut. Var tilgangur þessara aðgerða að hrekja hinn nýja keppinaut út af markaðnum. Framkvæmdastjóri L&h taldi í þessu samhengi í tölvupósti að AV „þolir þetta örugglega ekki lengi.“ Í öðrum tölvupósti framkvæmdastjórans til eigenda L&h sem sendur var 7. júlí 2007 var rætt um fyrirsvarsmann AV og aðgerðir gegn þessum nýja keppinauti og segir þar m.a.:
„Mér finnst hæpið að hann hafi úthald lengi miðað við þessar forsendur en helst myndi ég vilja sjá lyfseðlafjölda hjá honum fara niður fyrir 30% þá er þetta örugglega búið. Hann tekur líklega á sig að vera launalaus eða launalítill einhverntíma en það gengur ekki til lengdar.“
Samkeppniseftirlitið kemst að þeirri niðurstöðu að umræddar markaðsaðgerðir hafi falið í sér alvarleg brot á samkeppnislögum þar sem um var að ræða skipulagða atlögu gegn nýjum keppinauti sem hafði beinlínis að markmiði að raska samkeppni. Telur Samkeppniseftirlitið að L&h hafi bæði misnotað markaðsráðandi stöðu sína á Akranesi og sameiginlega markaðsráðandi stöðu á höfuðborgarsvæðinu. Voru aðgerðirnar til þess fallnar að senda skýr skilaboð til annarra aðila um að ekki myndi borga sig að reyna að keppa við L&h. Var þeim þannig ætlað að vernda og styrkja stöðu L&h á markaðnum.
L&h tókst ekki að ryðja þessum keppinauti úr vegi. Í ákvörðun Samkeppniseftirlitsins er fjallað um þetta og vísað til þess að L&h breyttu hegðun sinni eftir húsleitina 17. september 2007. Eru taldar sterkar líkur á því að L&h hefðu náð að ryðja AV út af markaðnum ef fyrirtækið hefði talið sig hafa svigrúm til þess að nýta sér áfram hina efnahagslegu yfirburði sína gagnvart þessum keppinauti sínum.
Telur Samkeppniseftirlitið að brotin hafi verið alvarleg og leggur sekt á L&h að fjárhæð 130 milljónir kr.
Sjá nánar ákvörðun nr. 4/2010.